‘राफेल करार : खोटीच्या खोटी उड्डाणे?’ - सद्यकालीन भ्रष्ट व्यवस्थेचं विद्रूप स्वरूप उघड करणारं महत्त्वाचं संशोधनपर पुस्तक

राफेल कराराबाबत जी जी माहिती उघड होत होती, तिचं म्हणावं तसं वार्तांकन दृक श्राव्य माध्यमांकरवी झालं नाही, ही वस्तुस्थिती लेखक उदाहरणांसह मांडतात. काही प्रसंगी तर या माध्यमांनी उघड उघड पक्षपाती भूमिका निभावली होती, असंही दाखवून देतात. सरकारने न्यायालयात कराराच्या बाजूने सादर केलेले दावे संगतवार देऊन लेखकद्वय त्यांतला फोलपणा तर्क आणि पुरावे यांच्या साहाय्यानं उजागर करतात.......

जेव्हा केव्हा ‘मोदीकालीन भारता’चा राजकीय-सामाजिक-सांस्कृतिक इतिहास लिहिला जाईल, तेव्हा ‘भारत जोडो यात्रे’चा सविस्तर आढावा घेणं अपरिहार्य ठरणार आहे…

भारत जोडो यात्रेने काँग्रेससह धर्मनिरपेक्षता, मानवता, समानता या मूल्यांप्रती आस्था असणाऱ्या नागरिकांनादेखील आत्मविश्वास प्रदान केला. या यात्रेच्या माध्यमातून राहुल गांधी यांनी जनतेच्या जगण्या-मरण्याशी संबंधित अनेक महत्त्वाचे प्रश्न सार्वजनिक चर्चेच्या केंद्रस्थानी आणले. त्यांनी ‘नफरत की बाजार में मोहब्बत की दुकान’ अशी घोषणा देऊन धार्मिक विद्वेषाच्या राजकारणाला छेद देण्याचा जाणीवपूर्वक प्रयत्न केला.......

‘Hindutva and Violence Against Women’ : गेल्या दहा वर्षांतील स्त्रियांवर झालेल्या अत्याचारांच्या घटनांचा आढावा आणि धांडोळा        

या पुस्तकात लैंगिक अत्याचारांच्या घटनांची चर्चा तर आहेच, पण सोबत त्या घटनांतील आरोपी व्यक्तींच्या मनात कार्यरत असलेली पुरुषी वर्चस्ववादी मानसिकताही उघड केली आहे. त्यासाठी करात भाजप आणि संघासाठी पवित्र असलेल्या ‘मनुस्मृती’तील वचनांचे दाखले देऊन, त्यांचे प्रतिध्वनी आजच्या संघ-भाजपच्या शीर्षनेत्यांच्या वक्तव्यांतून कसे उमटत आहेत, हे अभ्यासपूर्ण पद्धतीने, सप्रमाण, संदर्भानिशी अधोरेखित केलेलं आहे.......

‘Lynch Files : The Forgotten Saga of Victims of Hate Crime’ या पुस्तकात आजच्या भयावह चित्राची एक बाजू मांडण्याचा प्रामाणिक प्रयत्न केला आहे

झुंडहत्या आणि त्याला मिळणारं राजसत्तेचं पाठबळ, हा अतिशय गंभीर आणि चिंतेचा विषय झालेला आहे. या हत्या करताना क्रौर्याचं केलं जाणारं बीभत्स प्रदर्शन ही त्याहीपेक्षा अधिक चिंताजनक गोष्ट आहे. सर्वसाधारण माणसाच्या मनात वसणारी मानवतेची भावना, इतरांच्या दुःखांप्रती असलेली सहवेदनेची जाणीव मारून टाकण्याचा प्रयत्न अशा घटनांतून केला जातोय, असं खेदानं म्हणावं लागतं.......

‘आणि मी रस्ता ओलांडला’ : लहानपणीचा धडपडीचा काळ, पत्रकारितेत येण्याआधीचा संघर्षपूर्ण काळ आणि सिनेक्षेत्रातील मुशाफिरीचा छोटासा काळ यांचा वाचनीय ‘कॅलिडोस्कोप’

पत्रकार आणि साहित्यिक श्रीकांत बोजेवार यांच्या ‘आणि मी रस्ता ओलांडला’ या पुस्तकात त्यांनी ‘ऋतुरंग’ या दिवाळी अंकात लिहिलेल्या सहा लेखांचा समावेश आहे. ‘आणि मी रस्ता ओलांडला’ हा २००८ साली ‘ऋतुरंग’मध्ये प्रकाशित झालेला लेख प्रचंड वाचकप्रिय ठरला. त्यावर त्यांना आजही कुठून कुठून प्रतिक्रिया मिळत असतात. त्यामुळे पुस्तकाचं नाव याच लेखावरून ठेवलं आहे.......

‘भैया एक्स्प्रेस आणि इतर कथा’ : बिहारमधून येणाऱ्या गाडीला पंजाबात ‘भैया एक्स्प्रेस’ म्हटलं जातं. पण या एक्स्प्रेसमधून उतरणाऱ्या श्रमिक वर्गाकडे इतर वर्गाचा पाहायचा दृष्टीकोन मात्र तिरस्काराचाच असतो

अरुण प्रकाश यांची 'भैया एक्स्प्रेस' ही कथा नोकरीसाठी स्थलांतर कराव्या लागणाऱ्या गरीब बिहारी समूहाची व्यथाकथा कथन करते. रामदेव हा अठरा वर्षांचा तरुण पंजाबमध्ये मजुरीसाठी गेलेल्या आपल्या भावाला - विशुनदेव - शोधायला निघतो. पंजाबमध्ये दंगली सुरू असतात. कर्फ्यू लागणं सामान्य घटना होऊन जाते. अशा परिस्थितीत रामदेवला पंजाबात जावं लागतं. प्रवासात त्याला भावाविषयीच्या भूतकाळातील घटना आठवत राहतात.......

संथपणे वाहणाऱ्या नदीच्या काठी बसून आपल्या जिवलग सख्यासोबत घरगुती भाषेत हितगूज साधावं, तशा पद्धतीनं या पुस्तकातील प्रत्येक लेख आपल्याशी संवाद साधतो

आपण निसर्ग सान्निध्यात राहतो, भटकंती करतो, म्हणून इतर जगाला तुच्छ लेखणं आणि त्या जगातील लोकांच्या जगण्याकडे तिरस्काराने बघणं, असं काहीही हेसेच्या लेखनात घडत नाही. उलट तो शहरातील धकाधकीच्या, काही प्रसंगी खोट्या वाटणाऱ्या जगण्याला समजून घेण्याचा प्रयत्न करताना दिसतो. हा मनाचा मोकळेपणा त्याच्यात निसर्ग वाचनामुळेच निर्माण झालेला आहे, हे आपल्या लक्षात येतं.......

‘एच-पॉप : द सिक्रेटिव्ह वर्ल्ड ऑफ हिंदुत्व पॉप स्टार्स’ – सोयीस्करपणे इतिहासाचा विपर्यास करून अल्पसंख्याकांविषयी द्वेष-तिरस्कार निर्माण करणाऱ्या ‘संघटित प्रचारा’चा सडेतोड पंचनामा

एखाद्या नेत्याच्या जयंती-पुण्यतिथीच्या निमित्तानं रचली जाणारी गाणी किंवा रॅप साँग्स हा प्रकार वेगळा आणि राजकीय क्षेत्रात घेतल्या जाणाऱ्या निर्णयांवर, देशातील ज्वलंत प्रश्नांवर सातत्यानं सोप्या भाषेत गाणी रचणं हे वेगळं. भाजप थेट अशा प्रकारची गाणी बनवत नाही, पण २०१४नंतर जी काही तरुण मंडळी, अशा प्रकारची गाणी बनवतायत त्यांना पाठबळ, प्रोत्साहन आणि प्रसंगी आर्थिक साहाय्य मात्र करते.......

खोट्या माहितीवर उभ्या असलेल्या सत्तेच्या डोलाऱ्याला सुरुंग लावायचा असेल, तर ‘Love Jihad and Other Fictions’ हे पुस्तक मोठ्या प्रमाणात प्रसारित झालं पाहिजे!

श्रीनिवासन जैन, मरियम अलावी आणि सुप्रिया शर्मा या तीन लेखक-पत्रकारांनी ‘Love Jihad and Other Fictions : Simple Facts to Counter Viral Falsehoods’ या पुस्तकात मुस्लिमांबद्दलचा खोटा प्रचार किती नावांनी कधी मुखवट्यांआड, तर कधी थेट केला जातो आणि त्याचे पडसाद सामाजिक-राजकीय वर्तुळात कसे उमटतात, हे अभ्यासपूर्वक, पुराव्यांनिशी दाखवून दिलं आहे........

‘रेघ’ : या पुस्तकाच्या ‘प्रामाणिक वाचना’नंतर वर्तमानपत्रांतील बातम्यांचा प्राधान्यक्रम, त्यांतल्या जाहिरातींमधला मजकूर, तसेच सामाजिक-राजकीय-सांस्कृतिक क्षेत्रांतील घटनांसंबंधीच्या बातम्या, यांकडे अधिक सजगपणे, चिकित्सकपणे पाहण्याची सवय लागेल

मर्यादित संसाधनांच्या साहाय्याने जर डोंगरे यांच्यासारखे लेखक इतकं चांगलं, उल्लेखनीय काम करू शकत असतील, तर करोडो रुपये हाताशी असणाऱ्या माध्यमांनी किती मोठं काम केलं पाहिजे, असा विचार मनात आल्याशिवाय राहत नाही. पण शेवटी प्रश्न येतो तो बांधीलकी, प्रामाणिकपणा आणि न्यायाची चाड असण्याचा. वृत्तवाहिन्यांवर ज्या गोष्टी दाखवल्या जात, त्या विषयांवर ‘रेघ’सारख्या पुस्तकातून प्रकाशझोत टाकला जातो.......

‘दरम्यानचे प्रक्षोभ’ : सामान्य माणसाची संभ्रमावस्था, परिस्थितीशरणता आणि सामान्य माणसाच्या जगण्याची अजिबात चाड नसलेलं अनैतिक आचरण यांची अभिव्यक्ती

कवी धर्म, जात, भाषा, प्रांत या सर्वसामान्य माणसांत फूट पाडणाऱ्या आणि माणसातलं माणूसपण हिरावून घेणाऱ्या बाबींवर अनेकदा टीका करतो. प्रतीकांच्या आहारी जाऊन समाजातले घटक आपापसांत झगडत राहतात, म्हणून कवीला ‘वर्तमान हा प्रतीकांच्या खुंटीला अडकून ठेवलाय’ असं वाटतं. कवी खिन्न करणारं सामाजिक-राजकीय वास्तव या सगळ्यामुळे अंततः कोणताही कडवटपणा स्वतःच्या स्वभावात शिरणार नाही, याची दक्षता घेत लिहितो.......

‘दिमित्री रियाझ केळकरची गोष्ट’ : आपल्या जीवनधारणांची पुनर्तपासणी करण्याची गरज वाटायला लावणाऱ्या कथा

या कथा एकेका माणसाच्या, कुटुंबाच्या व्यथा-कथा कथन करत असल्या तरी बाह्य जीवनातील निरनिराळ्या पातळ्यांवरील राजकीय-सामाजिक क्षेत्रांतील चांगल्या-वाईट प्रवृत्तींच्या वर्तनाचे, या सुट्या माणसांवर वा कुटुंबांवर होणारे आघातदेखील प्रच्छन्नपणे आणि काही वेळेस थेटच कथानकात खेळते ठेवले आहेत. हळूहळू सगळ्यांचा प्रवास असंवेदनशील, आत्मलुब्ध होण्याकडे चाललेला आहे की काय, अशी शंका बऱ्याचदा येते. याचे संदर्भ या कथांतही आहेत.......

‘चिनभिन’ : बांदेकरांच्या कविता बाहेरच्या काळोख पसरलेल्या वातावरणाची यथायोग्य जाणीव करून देतात आणि त्याच्या व्यक्तीवर होत असलेल्या परिणामांकडेही निर्देश करतात

प्रसिद्ध हिंदी कवी विष्णु खरे म्हणाले होते, “चांगल्या कवितेत माणसाच्या अस्तित्वासमोर उभ्या ठाकलेल्या सर्व संकटांविषयी चिंता, ती व्यक्त करताना आवश्यक असलेली बांधिलकी, सगळ्या मानवजातीच्या रोमांचक व्यवहारांत खोल रुची, आयुष्य आणि नातेसंबंध यांतल्या विविधतेप्रति असणारी उत्सुकता, आणि हे सगळं आपल्या भाषा आणि शैलीत मांडण्याची क्षमता हे गुण आढळायला हवेत.” बांदेकर यांच्या या संग्रहातील सगळ्या कवितांत हे गुण आढळतात.......

हे लेखन वैचारिक गटबाजीच्या क्षुद्र राजकारणाला बळी न पडता, परिवर्तनाचं चक्र गतिमान करण्यात थोडाफार तरी हातभार लावता यावा, अशी प्रामाणिक आकांक्षा बाळगून केलेलं आहे!

धसकटे यांना शाहू-फुले-विठ्ठल रामजी शिंदे यांच्याबरोबरच भगवान महावीर, गौतम बुद्ध आणि महात्मा गांधी यांचे विचारही आजच्या हिंस्र, क्रूर, भेदाभेदांनी भरलेल्या काळात चिरकाल शांतता नांदण्यासाठी आवश्यक वाटतात. यासाठी ते फुले-आंबेडकरी विचारप्रवाहांचा आढावा घेऊन त्यांतील आताच्या काळाला जरुरीच्या त्या गोष्टी स्वीकारण्यासोबतच काही गोष्टींची नव्यानं भर घालायला हवी, हे सांगतात.......

स्त्रीवादी जाणिवांत आक्रस्ताळेपणा नसलेली आणि पुरुषसत्ताक व्यवस्थेतील दुटप्पीपणा व वर्चस्ववाद यांविषयी लिहिताना तोल ढळू न देणारी वैशिष्ट्यपूर्ण कविता

मराठी काव्यविश्वात ज्या कवयित्री आपले अनुभव, काव्यशैली, काव्यप्रतिमा यांद्वारे वैशिष्ट्यपूर्ण कविता लिहीत आहेत, त्यांत योगिनी सातारकर-पांडे यांचाही समावेश करता येईल. त्यांच्या कवितांतून मुख्यतः स्त्रीच्या जगण्याची विविध रूपं आविष्कृत झालेली आहेत. पण या कविता केवळ स्त्रीवादी अनुभवविश्वापुरत्याच मर्यादित राहत नाहीत. त्यांत अतिशय संयत अशी मांडणी पाहायला मिळते.......

नरेंद्र लांजेवार : “सकस वाचनामुळे कोणताही एकांगी, टोकाचा अतिरेकी विचार न करता, भावनाविवश न होता, विवेकी, सारासार बुद्धीचा, उदारमतवादी दृष्टीकोन विकसित होण्यासाठी मदत होते.”

मी कोणत्याच मंदिरात दर्शनाला जात नाही. परंतु पुस्तकांच्या दुकानात अवश्य जातो. चार-दोन पुस्तकं विकत आणतो. माझ्या लहान मुलीला माहिती असते बाबा बाहेरगावी गेले ते पुस्तकच आणणार... आजवर जवळपास वीसपेक्षा जास्त ग्रंथालयांना पुस्तकं भेट म्हणून दिली आहेत. शक्यतोवर एका वेळेस शंभरपेक्षा जास्तच पुस्तकं भेट दिलीत. मी घरी गमतीनं म्हणतो, मी मेल्यावर माझ्या ग्रंथसंग्रहाचा जाहीर लिलाव करा, घरावरील सर्व कर्ज सहज फेडलं जाईल.......

राजन गवस यांनी मलपृष्ठावर लिहिलं आहे की, या कवितेला उज्ज्वल भविष्य आहे! आतील कविता वाचून त्याची खात्री पटते!!

संदीप जगदाळे यांच्या या संग्रहातील कविता त्यांच्या स्वभावातील नितळता, संवेदनशीलता, व्यवहारातील पारदर्शीपणा, इतरांच्या दु:खांशी समकक्ष होण्याची वृत्ती, व्यक्तिगत व्यथेच्या वर्तुळात गरगरत न राहता त्यांना व्यापक समूहाच्या वेदनांशी जोडून घेण्याची सर्वसमावेशक दृष्टी यांची सांगड असलेलं व्यक्तिमत्त्व आपल्या डोळ्यांसमोर उभं करतात.......

गॅब्रिएल गार्सिया मार्क्वेझच्या (आणि त्याच्या पत्नीच्या) अखेरच्या दिवसांतल्या काही ‘गुप्त कप्प्यां’तल्या आठवणींचं पुस्तक…

या पुस्तकात मार्क्वेझ (मृत्यू - २०१४) आणि त्याची पत्नी मर्सेडिज (मृत्यू - २०२०) यांच्या मृत्यूच्या आधीचा काही काळ विविध प्रसंगांतून उभा केला आहे. खुद्द मुलानेच या आठवणी लिहिलेल्या असल्यामुळे त्या आत्मीय आणि हृद्य झाल्या आहेत. मुख्यतः या आठवणी शेवटच्या दिवसांतील असल्या तरी प्रसंगोपात्त लेखक आधीच्या वर्षांतील काही महत्त्वपूर्ण घटनांची, मार्क्वेझ व मर्सेडिज यांच्याशी झालेल्या संवादांचीही नोंद करतो.......

या लेखकाला जडलेल्या ‘पुस्तकनादा’ची लस प्रत्येकाने टोचून घ्यायला हवी, असं हे पुस्तक वाचल्यानंतर वाटत राहतं…

या पुस्तकातले सगळेच लेख पुस्तकं, नियतकालिकं, विविध भाषा-संस्कृती यांतले लेखक यांच्याविषयी साधकबाधक चर्चा करणारे आहेत. त्यातून सावंत यांच्या जीवनातलं पुस्तकांचं अढळ स्थान अधोरेखित होतं. त्यांनी ज्या ज्या पुस्तकांवर लिहिलं आहे ती पुस्तकं मिळवून वाचण्याची मनाला ओढ लागते. गणेश विसपुते यांनी मलपृष्ठावर उल्लेख केल्याप्रमाणे ‘सुजाण आणि जिज्ञासू वाचकाचं भान प्रगल्भ करण्यासोबतच ते अधिक प्रशस्त करणारं हे लेखन आहे.......

संपवून टाकावं स्वतःला असे दिवस कमी नसतात कवीच्या आयुष्यात…

कवीला स्वतःचं वर्तन कायम तपासत राहावं लागतं. व्यक्तिगत आणि सामाजिक अशा दोन्ही पातळ्यांवर होणाऱ्या स्वतःच्या आणि इतरांच्याही पडझडीला सामोरं जावं लागतं. त्यातून काळजावर दुःखांचे जे दंश होतात, ते निमूट सहन करावे लागतात. अशाच सगळ्या अनुभवांतून गेल्यानंतर काळसेकरांनी लिहिलं असेल- ‘संपवून टाकावं स्वतःला असे दिवस कमी नसतात कवीच्या आयुष्यात.’ ही भावस्थिती हे सार्वत्रिक आणि सार्वकालिक सत्य आहे.......

‘डोंगरावर कंदील’ : अनुवादात निसटलेल्या कविता

मंगलेश डबराल यांचा हा पहिला कवितासंग्रह ‘डोंगरावर कंदील’ या शीर्षकानिशी ‘वर्णमुद्रा’ या प्रकाशनसंस्थेकडून मराठीत रूपांतरित करण्यात आला आहे. रूपांतर असं म्हटलं जातं, तेव्हा अनुवादक गैरवाजवी स्वातंत्र्य घेतो असं बऱ्याचदा दिसून येतं. डबराल यांच्या या रूपांतरित संग्रहातही बऱ्याच गंभीर चुका झालेल्या आहेत. संपूर्ण संहितेचीच पुन्हा एकदा पुनर्तपासणी करण्याची गरज आहे, असं वाटतं.......

‘मेमरी इन द एज ऑफ अ‍ॅम्नेशिया’ : आखिर सईद अख़्तर मिर्झा को गुस्सा क्यों आता है?

सईद मिर्झा यांचं संवादासाठी तत्पर असणारं व्यक्तिमत्त्व या लेखनातून समोर येतं. सध्याच्या काळात वाचायलाच हवं असं हे पुस्तक आहे. भूतकाळातील अनेक घटना आपण सहजी विसरतो, त्या तशा विसरता कामा नयेत, त्या कायम स्मृतीत अबाधित ठेवायला हव्या, असा मिर्झा यांचा आग्रह आहे. माध्यमांच्या संदर्भात ते एक महत्त्वाचं निरीक्षण मांडतात की, माध्यमं जाणीवपूर्वक दररोज नवनव्या निरर्थक घटना समोर आणून महत्त्वाच्या घटना आपल्याला विसरायला .......

पुस्तकांनी नादावलेल्यांच्या जगाची सफर

पुस्तकं आणि वाचन यांना केंद्रस्थानी ठेवून लिहिलेलं हे पुस्तक आहे. पुस्तकांनी नादावलेल्या जगातील एका रहिवाशानं इतर समानधर्मी रहिवाशांचा, त्यांच्या वाचन आणि पुस्तकवेडाचा करून दिलेला हा परिचय आहे. अभ्यासाबाहेरची पुस्तकं म्हणजे निव्वळ रद्दी अशी समजूत असणाऱ्या घरात राहूनही निग्रहानं ग्रंथसंग्रह करू इच्छिणाऱ्या आपल्या समाजातील कोणाही ग्रंथसंग्राहकाला नीतीन रिंढे यांच्या या पुस्तकामुळे मोठाच आधार वाटू शकेल.......

© 2024 अक्षरनामा. All rights reserved Developed by Exobytes Solutions LLP.